Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής Δόμνα Σαμίου

Επιλέξτε:

• Εισαγωγικό σημείωμα της Δόμνας Σαμίου
• «Οι δυστυχείς συνηθούν να τραγουδούν άσματα ανάλογα με την κατάστασή τους...» της Μιράντας Τερζοπούλου

Εισαγωγικό σημείωμα

Πιστεύω ότι τα παραδοσιακά τραγούδια δημιουργήθηκαν συγχρόνως με τα γεγονότα που περιγράφουν. Κάθε φορά που κάτι συγκλόνιζε το λαό μας αυτός έφτιαχνε ένα τραγούδι για να εκφράσει τα συναισθήματα που του προξενούσε. Είναι φυσικό, λοιπόν, ο πόλεμος, οι μάχες, οι απώλειες σε ανθρώπινες ζωές κυρίως να του γεννούσαν την επιθυμία να φτιάξει ένα τραγούδι, να εκφράσει μέσα απ’ αυτό την οδύνη αλλά και το θαυμασμό του για τους ήρωες που διακρίνονταν στις μάχες - άντρες και γυναίκες.

Γυρνώντας την Ελλάδα έχω καταγράψει εκατοντάδες τραγούδια, πολλά από τα οποία έχουν θέματα ιστορικά - ξεκινούν από τον 13ο αιώνα, με την Άλωση της Ανδριανούπολης, και φτάνουν ως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα πιο πολλά αναφέρονται στην εποχή της Τουρκοκρατίας, όταν αρματολοί και κλέφτες πρωτοστατούσαν στους αγώνες εναντίον του κατακτητή. Περισσότερα έχω βρει στη Στερεά Ελλάδα και, βέβαια, στην Πελοπόννησο, λιγότερα στα νησιά.

Αυστηρά και δωρικά, σοβαρά σαν τους ήρωες που περιγράφουν, τα τραγούδια αυτά λειτουργούσαν σαν τις εφημερίδες ή τα χρονικά της εποχής για τους δημιουργούς και τους συγχρόνους τους, ενώ για τις επόμενες γενιές χρησίμευαν σαν μάθημα ιστορίας.

Δόμνα Σαμίου (2007)

►Επιστροφή στην κορυφή

Οι δυστυχείς συνηθούν να τραγουδούν άσματα ανάλογα με την κατάστασή τους...*

Η αφήγηση ωραίων, θαυμαστών και ηρωικών πράξεων του παρελθόντος ήταν πάντα και για όλους τους λαούς το νήμα που οδηγούσε και ύφαινε το μέλλον.

Στην Ελλάδα, χώρα μικρή και πολεμικά ταλανισμένη, που χρειάστηκε, όπως άλλωστε όλα τα έθνη-κράτη, να καταφεύγει συνεχώς στο ένδοξό της παρελθόν, ευφρόσυνο ή επώδυνο, τα τραγούδια που αφηγούνται γεγονότα ή θρύλους συνδεδεμένους με συγκεκριμένες αναγνωρίσιμες ιστορικές περιόδους έπαιξαν εντελώς ιδιαίτερο ρόλο. Υπήρξαν ένα τεράστιο πεδίο εθνικής μύησης.

Οι λαογράφοι, που κατατάσσουν τα τραγούδια σε διάφορες κατηγορίες με κριτήρια συνήθως άσχετα από τη σημασία που τους δίνουν εκείνοι που τα τραγουδούν, ονομάτισαν «Ιστορικά» τα τραγούδια που έχουν ως θέμα «γεγονότα». Και τα γεγονότα αυτά είναι συνήθως πολεμικά, κατορθώματα επώνυμων προσώπων, και συνήθως ο ηρωικός θάνατός τους, μάχες, πολιορκίες και αλώσεις πόλεων. Στην μεγάλη κατηγορία των ιστορικών ανήκουν και τα «Κλέφτικα» τραγούδια, με τη διαφορά ότι αναφέρονται σε πρόσωπα και καταστάσεις συγκεκριμένης ιστορικής εποχής και συγκεκριμένης περιοχής: στον αγώνα των ασύντακτων ομάδων των κλεφταρματολών στην ηπειρωτική Ελλάδα της Τουρκοκρατίας.

Σε αντίφαση με τους επίσημους τίτλους τους, τέτοια τραγούδια δεν περιέχουν παρά ελάχιστα, αόριστα, ανακριβή ή ακόμη και καθόλου ιστορικά στοιχεία· αποτελούν μάλλον μια διαπλοκή του μύθου με την ιστορία. Ωστόσο, μέσα από τις κατά τόπους και καιρούς «ακροάσεις», προσαρμογές και ερμηνείες τους, τα τραγούδια αυτά φορτίστηκαν με συγκεκριμένα ιδεολογικά καθήκοντα, καλλιέργησαν τη συλλογική μνήμη, συνέβαλαν στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης και ταυτότητας αλλά και της αίσθησης τοπικής ιδιαιτερότητας όσο κανένα μάλλον άλλο είδος της λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μπορούμε να πούμε πως την πραγματικά ιστορική τους διάσταση την απέκτησαν μέσα απ’ τη χρήση τους.

Η δυναμική των τραγουδιών «μνήμης» υπήρξε πάντα αντιστρόφως ανάλογη με το επίπεδο κοινωνικής και πολιτικής ευημερίας. Στις πιο δύσκολες στιγμές της ιστορίας, στις πιο ανελεύθερες συνθήκες, μπροστά στις πιο μεγάλες απώλειες, τα τραγούδια κράτησαν και τόνωσαν το όραμα και τη λαχτάρα της λευτεριάς, εμφύσησαν δύναμη για αγώνα, πίστη σε αξίες και ιδεώδη ξεχασμένα, αναβάθμισαν την αυτοεκτίμηση των ηττημένων.

Λειτουργώντας ως μουσικοί μύθοι, χάνοντας όλο και πιο πολύ τη σχέση τους με την ιστορική αφετηρία και το ιστορικό έναυσμά τους, τέτοια τραγούδια δίνουν τη δυνατότητα σε κάθε ομάδα και κάθε γενιά να τα νοηματοδοτήσει εκ νέου, να ξανακάνει επίκαιρο το παρωχημένο νόημά τους, να εκφράσει τραγουδώντας τα τις ανάγκες του παρόντος της. Ας θυμηθούμε τον παντός καιρού υπαινιγμό και ενθουσιασμό που προσφέρει το Πότε θα κάνει ξαστεριά σε τόσες γενιές και γωνιές της Ελλάδας.

Ο καιρός κυλάει με τις συνέχειες και τις ασυνέχειες, τις τομές και τις ανατροπές του, ωστόσο μια ιδιοτοπική αίσθηση του χρόνου κάνει τους Έλληνες να τραγουδούν -ή μάλλον να θρηνούν- συλλογικά και τελετουργικά ακριτικούς ήρωες και βυζαντινούς βασιλιάδες, Σουλιώτισσες, κλεφταρματολούς και ελασίτες, συν-ραψωδώντας μια εξελισσόμενη saga ηρωική και πένθιμη, απ’ την οποία αντλούν κάθε φορά που χρειάζεται να καταγγείλουν, να εμψυχώσουν ή να εκτονώσουν εθνικές ή κοινωνικές εκκρεμότητες, να συμπληρώσουν λες τα κενά και τις σιωπές της γραμμένης ιστορίας.

Είναι αυτονόητο ότι τα κριτήρια της Δόμνας για τη σύνθεση της συλλογής αυτής, που φιλοδοξεί να αποδώσει τη διαχρονική αυτή saga ήταν πρωτίστως μουσικά. Όμως η χρήση όποιων κριτηρίων είναι ήδη μια πράξη υποκειμενική. Έτσι μια α-τοπική, α-χρονική και αν-ιστορική, όπως θα κινδύνευε να είναι, έκδοση με τίτλο Ιστορικά – κλέφτικα τραγούδια, απ’ την οποία δηλαδή η ιστορία ως βιωμένη πραγματικότητα απουσιάζει, αποκτά προσωπική σφραγίδα και εν τέλει συνδέεται με τη συνολική μουσική αντίληψη, εμπειρία και πράξη της Δόμνας Σαμίου.

Μιράντα Τερζοπούλου (2007)

* Δ. Σολωμός

►Επιστροφή στην κορυφή