Στο μεταπολεμικό τοπίο της νεοελληνικής κοινωνίας, η Δόμνα Σαμίου εγγράφεται ως κάτι περισσότερο από απλή ερμηνεύτρια του δημοτικού τραγουδιού ή ερευνήτρια και συλλογέας μουσικολαογραφικού υλικού ή παραγωγός δισκογραφικών εκδόσεων και ραδιοτηλεοπτικών εκπομπών ή δασκάλα δημοτικού τραγουδιού. Εκπροσωπεί, μάλιστα, κάτι περισσότερο κι από το άθροισμα αυτών των επιμέρους δραστηριοτήτων, που καθεμιά τους κατέληξε στην κατάθεση έργου αξιόλογου - με αντικειμενικά (αν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθεί ο όρος) κριτήρια. Και το λέω αυτό γιατί, αν η Δόμνα Σαμίου κριθεί αποσπασματικά, ενδεχομένως να βρεθούν, για κάθε μια χωριστή δραστηριότητά της, και άλλοι καλλιτέχνες ή ερευνητές (πράγματι υπάρχουν), οι οποίοι είναι εξίσου αξιόλογοι, μπορεί μάλιστα, κατά περίπτωση και κατά τομέα, να υπερέχουν (π.χ. να διαθέτουν μεγαλύτερο ερμηνευτικό ή ερευνητικό έργο).
Όμως εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα κράμα μοναδικό, καθώς όλες αυτές οι δραστηριότητες εντάσσονται αβίαστα στο πλαίσιο του τρόπου και της στάσης μιας ολόκληρης ζωής. Το «Αφιέρωμα στη Δόμνα Σαμίου» που έγινε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 29 Οκτωβρίου 1998, στο πλαίσιο της σειράς «Γέφυρες», ήταν μια συναυλία -δώρο για τα εβδομηκοστά γενέθλια (γ. 1928) της θαλερής και ακούραστης Δόμνας- και, συγχρόνως, μια αναγνώριση της προσφοράς της στο δημοτικό τραγούδι επί μισόν αιώνα περίπου. Η συναυλία ηχογραφήθηκε και ένα αντιπροσωπευτικό μέρος της (όσο χωράει ένα CD) συμπεριλαμβάνεται στην παρούσα εξαιρετική έκδοση.
Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι σε τέτοιο «αφιέρωμα» η Σαμίου διάλεξε (προς τιμήν της) να παρουσιάσει ένα πολύ μικρό μέρος από τα γνωστά και ήδη δισκογραφημένα τραγούδια, δίνοντας το μεγαλύτερο βάρος σε άγνωστα τραγούδια - στην πλειονότητα τους αργά, αφηγηματικά, δύσκολα και... πολύ ωραία. Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται ένα εκκλησιαστικό κομμάτι (Θεοτόκε Παρθένε, της αρτοκλασίας), που το αποδίδει απέριττα και με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο, αποκαλύπτοντας μιαν ελάχιστα γνωστή πτυχή της παιδείας και των ενδιαφερόντων της. Μια διάσταση η οποία την φέρνει πίσω, στην περίοδο της μαθητείας της κοντά στον Σίμωνα Καρά, όταν κοντά του μαθήτευε και ο Λυκούργος Αγγελόπουλος, ο οποίος συμμετέχει στο CD με ένα Κράτημα του Πέτρου Μπερεκέτη. Ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον σημείο αυτού του δισκογραφικού εγχειρήματος -κορυφαίο, κατά τη γνώμη μου- είναι η σύμπραξη της Σαμίου με τον Διονύση Σαββόπουλο στο Ζωναράδικο από το Βρώμικο Ψωμί, πλεγμένο με το γνωστό Δω στα λιανοχορταρούδια, το οποίο μας παραπέμπει στη σημαδιακή εποχή του 1971, στο Rodeo και αργότερα στο Κύτταρο, οπότε σημειώνεται και η απαρχή των εμφανίσεών της μπροστά σε κοινό καθώς και της μετέπειτα καριέρας της ως ερμηνεύτριας. Στο ίδιο CD συμμετέχει η Ελευθερία Αρβανιτάκη με ένα τραγούδι (Τρελέ τσιγγάνε, του Βασίλη Τσιτσάνη). Την πράγματι απρόσμενη παρουσία της Ε. Αρβανιτάκη σε αυτήν την έκδοση δικαιολογεί σε σημείωμα της η Δ. Σαμίου αναφερόμενη στη μακρόχρονη γνωριμία τους από την εποχή της Οπισθοδρομικής Κομπανίας, «όπου εντυπωσίαζε με το ταλέντο και το πάθος της για τη ρεμπέτικη μουσική...». Από το γεγονός παίρνει αφορμή για να δηλώσει ότι αν δεν είχε τάξει τον εαυτό της στην παραδοσιακή μουσική, θα ήταν τώρα «μια ερμηνεύτρια του παλαιού καλού ρεμπέτικου τραγουδιού». Συμφωνώ, και θεωρώ ότι θα ήταν ευχής έργον να επιχειρήσει μια (τουλάχιστον) δισκογραφική παρουσία με το αστικό λαϊκό τραγούδι της Σμύρνης, το οποίο γεφυρώνει το χώρο του ρεμπέτικου με αυτόν του παραδοσιακού τραγουδιού. Νομίζω μάλιστα ότι σίγουρα θα αναδειχθεί ως ιδανική ερμηνεύτρια αυτού του ύφους. Ενδεχομένως από αυτόν τον χώρο, του λαϊκού της Σμύρνης, θα ήταν προτιμότερο να επιλέξει το τραγούδι της συμμετοχής της η Ελευθερία και όχι από το έργο του Τσιτσάνη. Το Τρελέ τσιγγάνε με ξενίζει ανάμεσα στα υπόλοιπα τραγούδια, τα οποία συγκροτούν ενιαίο και συμπαγές ύφος γύρω από την παρουσία της Σαμίου.
Τέλος, τη σημαντική τούτη δισκογραφία συνοδεύει ένα τρίγλωσσο πολυσέλιδο φυλλάδιο, άκρως επιμελημένο αισθητικά αλλά και από άποψη κειμένων. Ξεφυλλίζοντάς το μπορεί κανείς να βρει, εκτός από τα ποιητικά κείμενα, καλογραμμένα και πολύ ενδιαφέροντα σχόλια (από το πρόγραμμα της συναυλίας) του Γιώργου Παπαδάκη, της λαογράφου-εθνολόγου Μιράντας Τερζοπούλου αλλά και του Διονύση Σαββόπουλου, σχόλια που φωτίζουν την προσωπικότητα και το έργο της Δόμνας Σαμίου καθώς και το πνεύμα της εποχής κατά την οποία έδρασε. Εμείς, κατόπιν αυτού, δεν έχουμε παρά να ευχαριστήσουμε για την προσφορά και να ευχηθούμε στη Δόμνα υγεία, δύναμη και κουράγιο, για να προσεγγίσει όσο το δυνατόν περισσότερο το όραμά της και να υλοποιήσει στο σύνολο τους τους στόχους της.
